از پوشک تا استقلال؛ آموزش طلایی برای کودک بی‌کلام اما باهوش!
یکی از مراحل اساسی در رشد و استقلال کودکان، کنار گذاشتن پوشک است. اما برخی خانواده‌ها به‌دلیل عدم توانایی کودک در صحبت کردن، با دشواری مواجه می‌شوند، چون فرزندشان قادر نیست نیاز خود به دستشویی را به‌صورت کلامی اعلام کند.
به گزارش سبک ایده آل، خوشبختانه، گفتار تنها راه برقراری ارتباط نیست و کودکان می‌توانند از طریق علائم غیرکلامی مانند حرکات بدن، خواسته‌های خود را به والدین انتقال دهند.
در فرآیند ترک پوشک برای کودکان غیرکلامی، روش‌هایی مانند درک زبان بدن کودک، سنجش آمادگی جسمی و ذهنی و آموزش از طریق تقلید کمک‌کننده هستند. در این مقاله به این می‌پردازیم که چطور می‌توان فرآیند از پوشک گرفتن کودک را برای بچه هایی که حرف نمیزنند به درستی انجام داد.
مشکلات پیش‌روی خانواده‌ها در ترک پوشک کودکان غیرکلامی
والدین این کودکان، معمولاً با چالش‌های ویژه‌ای روبه‌رو می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها را در این جدول بررسی می‌کنیم:
| چالش | نشانه | راهکار |
| عدم بیان کلامی نیاز به دستشویی | بی‌قراری، ایستادن در گوشه یا ساکت شدن ناگهانی | شناخت زبان بدن کودک |
| نامشخص بودن زمان آموزش | خشک ماندن پوشک برای چند ساعت و کنجکاوی به توالت | بررسی آمادگی غیرکلامی و شروع آموزش بدون فشار |
| ترس یا مقاومت در برابر لگن | گریه یا دوری از لگن و دستشویی | معرفی تدریجی لگن با بازی |
| ناتوانی در درک دستورات گفتاری | گیجی هنگام راهنمایی و بی‌توجهی به فرمان‌ها | آموزش از طریق تقلید |
| ناراحتی هنگام دفع | زور زدن، اخم یا فرار از لگن هنگام دفع | بررسی یبوست، تغذیه مناسب و توجه به راحتی فیزیکی |
| فشار روانی روی والدین | احساس شکست، خستگی و مقایسه با دیگران از سوی والدین | پذیرش روند رشدی کودک |
| پسرفت بعد تغییرات محیطی | برگشت به پوشک و دفع در لباس پس از پیشرفت | حفظ آرامش، تشویق دوباره و اجتناب از تنبیه یا توبیخ |
چطور بفهمیم بچه‌ای که حرف نمی‌زند آماده کنار گذاشتن پوشک است؟
در این‌جا، برخی نشانه‌ها را در مورد آمادگی کودکان برای از پوشک گرفتن مطرح می‌کنیم که غیرکلامی هستند:
- کنترل فیزیکی مثانه و روده‌ها: کودک می‌تواند پوشک خود را برای مدتی طولانی مثل ۲ تا ۳ ساعت خشک نگه دارد، پوشک او بعد از خواب همچنان خشک است یا کودک در بازه‌های نسبتاً مشخصی در روز مدفوع می‌کند.
- آگاهی از دفع: کودک نشانه‌هایی مثل بی‌قراری، رفتن به یک نقطه خاص یا تلاش برای کشیدن پوشک به پایین بعد از مدفوع دارد.
- توانایی پیروی از دستورات: کودک دستورات ساده مثل «بیا این‌جا» یا «بده به من» را متوجه می‌شود و اجرا می‌کند.
- نارضایتی از پوشک کثیف: کودک با خیس یا کثیف شدن پوشک بی‌قرار می‌شود یا پوشک را پایین می‌کشد.
- علاقه به استقلال: کودک می‌خواهد خودش لباس‌هایش را دربیاورد و به استفاده از لگن یا توالت علاقه نشان می‌دهد.
- ثبات در روتین روزانه: کودک روتین منظمی در طی روز دارد؛ یعنی برنامه غذایی، ساعت خواب و زمان دفع او نسبتاً مشخص است.
- توانایی نشستن برای چند دقیقه: از آن‌جا که کودک برای نشستن روی لگن نیاز به ثبات فیزیکی دارد، در صورتی که توانست بین ۳ تا ۵ دقیقه روی آن بنشیند، یعنی آماده از پوشک گرفتن است.
- نداشتن اضطراب یا مقاومت افراطی: کودکان مضطرب یا مقاوم هنوز آماده پوشک گرفتن نیستند. از جمله نشانه‌های این کودکان می‌توان به گریه کردن حین نشستن روی لگن یا فرار کردن از موقعیت اشاره کرد.
در صورتی که تا ۴ مورد از این نشانه‌ها در مورد کودک شما وجود دارند، احتمالاً زمان آن رسیده که او را از پوشک بگیرید.
مراحل از پوشک گرفتن بچه‌ای که حرف نمی‌زند
قبل از شروع آموزش‌ها، به این نکته توجه داشته باشید همانطور که در Hospitaldaluz آمده است:
به‌طور میانگین، کنار گذاشتن پوشک بین ۲ تا ۳ سالگی اتفاق می‌افتد و معمولاً دخترها زودتر از پسرها از پوشک گرفته می‌شوند. با این حال، شروع این فرآیند نباید صرفاً بر اساس سن کودک باشد، چون کودک باید از نظر فیزیولوژیکی و روانی آمادگی لازم را داشته باشد.
بنابراین، شاید هنوز زمان از پوشک گرفتن کودک نرسیده باشد؛ برای همین، او نمی‌تواند به‌صورت کلامی نیاز خود را بیان کند. با توجه به این نکته، برای از پوشک گرفتن بچه ای که حرف نمیزنه، طبق این مراحل پیش بروید:
مرحله اول: بررسی آمادگی
کودک باید نشانه‌های آمادگی فیزیکی و روانی برای از پوشک گرفتن را داشته باشد؛ مثلاً نسبت به خیس بودن پوشک واکنش نشان دهد.
مرحله دوم: آشنایی با مفهوم لگن
به‌مرور لگن را در محیط حمام یا بازی کودک قرار دهید تا او لگن را ببیند، به آن عادت کند و حتی کنجکاوی‌هایی نسبت به لگن از خود نشان دهد. در این زمان می‌توانید عروسک‌هایی روی لگن بگذارید و کتاب‌های تصویری برای آن‌ها بخوانید تا ترس کودک نسبت به لگن از بین برود.
در این مرحله عجله‌ای نداشته باشید.
مرحله سوم: ایجاد روتین ثابت
هر روز در یک بازه زمانی مشخص مثل بعد از غذا یا بعد از خواب، کودک را حتی در صورتی که دفع نداشت، روی لگن بنشانید. او بین ۳ تا ۵ دقیقه باید روی لگن بنشیند. در این حین به کودک آرامش دهید و او را تشویق کنید.
مرحله چهارم: از پوشک گرفتن تدریجی
پوشک کودک را در طول روز و در محیط خانه بردارید و برای او از لباس زیر نخی استفاده کنید.
در صورتی که به مهمانی می‌روید یا شب‌ها، کودک را پوشک کنید.
در این مدت ممکن است کودک ناخواسته کثیف‌کاری داشته باشد؛ بنابراین خود را برای این اتفاقات آماده کنید.
مرحله پنجم: تقویت مثبت و پاداش‌دهی
با رسیدن کودک به موفقیت مثل نشستن روی لگن یا تلاش برای دفع روی لگن، به کودک پاداش دهید. همانطور که در سلام آگاهی آمده است:
طبیعتا زمانی که کودک با والدین لجبازی و پرخاشگری می‌کند، نمی‌توانید امید داشته باشید که او در گذراندن این مرحله با شما همکاری کند. پس در نتیجه اگر احساس می‌کنید که رابطه خوبی با او ندارید ابتدا باید با ایجاد یک ارتباط موثر لجبازی و پرخاشگری او را برطرف کنید.
مرحله ششم: ثبات و پیگیری حتی در پسرفت
ممکن است در روند آموزش اختلال ایجاد شود؛ مثلاً کودک بیمار شده یا به سفر بروید؛ بنابراین باید بدون خشم، دوباره مراحل را از سر گرفته تا کودک را در نهایت از پوشک بگیرید.
نکات مهم در از پوشک گرفتن بچه‌ای که حرف نمی‌زند
به این نکته‌ها در از پوشک گرفتن بچه ای که حرف نمیزنه، توجه داشته باشید:
- به سن کودک توجهی نداشته باشید و به آمادگی جسمی و روانی او اهمیت دهید.
- شناخت زبان بدن کودک اهمیت زیادی دارد؛ چون هر بچه‌ای ممکن است به‌شیوه‌ای متفاوت آمادگی خود را برای دستشویی رفتن نشان دهد.
- یک ژست قراردادی به کودک آموزش دهید؛ مثلاً اگر دستشویی داشت، به طرف درِ دستشویی برود.
- از آن‌جا که کودک نمی‌تواند صحبت کند، پس نگویید «دوست داری دستشویی بروی؟» بلکه بر اساس یک زمان‌بندی مشخص، کودک را روی لگن بنشانید.
- صبوری کنید؛ چون این فرآیند شاید بین چند هفته تا چند ماه طول بکشد. از آن‌جا که فرزند شما حرف نمی‌زند، شاید این روند دشوارتر باشد.
- از بازی‌ها کمک بگیرید؛ مثلاً بازی نقش‌آفرینی انجام دهید؛ به‌شکلی که شما نقش کودک را بازی کنید و او نقش والدین را بر عهده بگیرد. کودک باید با واکنش‌های رفتاری به شما نشان دهد که روی لگن بنشینید.