اعمال شام غریبان عاشورا

معنای لغوی شام غریبان

شام غریبان در لغت به معنای شب مردم غریب و از یار و دیار دور افتاده است. منظور از شام غریبان گرفتن برای افراد، ناله و زاری در شب اول وفات آن شخص است. ولی در اصطلاح فرهنگ عاشورا به شب یازدهم ماه محرم، شب شام غریبان گفته می‌شود.

بهترین اعمال در شام غریبان

شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس روضه است، با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند. دسته‌های عزادار، عَلَم و کتل برنمی‌دارند و زنجیر و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی منظّم به مجلس می‌آیند، و روضه‌ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم محرم سال ۶۱ قمری و سرنوشت اعضای خاندان امام حسین (ع) مربوط می‌شود. این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین (ع) و اسیران و کودکان بازمانده از کربلا است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند. بهترین اعمال این است که به خواندن زیارت عاشورا بپردازند و همانند حضرت زینب کبری (س) نماز شب به پا داشته شود در عین حال بر عزای اهل بیت (ع) اشک ریخته شود.

شام غریبان و رویدادهای پس از شهادت «امام حسین (ع)»

از حضرت سجاد (ع) نقل شده است: پس از شهادت امام حسین (ع)، اسب ایشان سر خود را به خون سیدالشهدا (ع) کشید و شیهه کنان به سوی خیمه‌ها آمد، زنان و اهل بیت امام (ع) با شنیدن صدای اسب متوجه به شهادت رسیدن امام شدند و شروع به شیون و زاری کردند. لشکر یزید بعد از اینکه امام حسین (ع) را به شهادت رساندند به دستور فرماندهان خود به غارت و آتش زدن خیمه‌ها و آزار و اذیت خاندان نبوت پرداختند، آنان به سوی خیمه‌های سیدالشهدا (ع) روی آوردند و تمام وسایل، البسه و شتران را بردند. در این حال اهل بیت رسول اکرم (ص) از خیمه‌ها بیرون آمده و می‌گریستند. البته در کتاب مقاتل پیرامون رویدادهای پس از شهادت امام حسین (ع) و این موضوع که دقیقاً چه بر سر کاروان کربلا آمد چیزی بیان نشده، اما بر اساس روایات تاریخی کاروان کربلا در شب یازدهم محرم در خیمه‌ای نیمه سوخته نگهداشته شدند و فردای آن روز آنان را به سوی کوفه روانه کردند.
شواهد نشان می‌دهد شب یازدهم محرم شبی سخت بر کاروان کربلا بود، زیرا همه در غم عزیزان خود بودند در عین حال غارت لباس و زیورآلات کودکان و ترس آنان از حمله دشمن شرایط دشوار را بر کاروان تحمیل کرده بود. اهل بیت امام حسین (ع) شهدا را دیده و به سوگواری پرداخته بودند. به دستور عمر بن سعد سر مبارک امام حسین (ع) را به کوفه نزد عبیدالله فرستادند و بر تن شهدای کربلا با اسب‌های خود تاختند این پیکرهای عریان تا دوازدهم محرم زیر آفتاب قرار داشتند تا قبیله بنی اسد با کمک «امام سجاد (ع)» به دفن پیکرهای شهدا پرداختند گفتنی است لباس تن پیکرها را نیز به عنوان غنیمت جنگی برده بودند و یا از تن آنان دریده بودند.

امام زین‌العابدین (ع) می‌فرمایند: هنگام عبور از قتل‌گاه، وقتی پیکر چاک‌چاک و غرقه در خون برادر و عموها و پدر خود را دیدم که چگونه بی‌سر افتاده و زیر سُمّ اسبان پایمال شده‌اند، بسیار منقلب شدم و بغض گلویم را گرفت به حدّی که نزدیک بود جان خود را از دست بدهم. امّا وقتی عمّه‌ام زینب (علیهاالسّلام) متوجّه حال من شد، فرمود: «ما لی اراکَ تَجودُ بِنَفْسِکَ یا بَقیَّةَ جَدّی وَ اَبی وَ اِخْوَتی؟ فَقُلتُ: وکَیْفَ لااجْذَعُ و اَهْلَعُ وَ قَدْ اری سَیِّدی وَ اخْوَتی وعُمومَتی و وَلَد عَمّی وَ اَهْلی مُضَرَّجینَ بِدِمائِهِمْ مُرمَّلینَ بالعَراءِ مُسَلَّبینَ لایُکْفَنُونَ وَلا یُوارُونَ، وَلایَعْرجُ عَلَیْهِمْ اَحَدٌ؛ ای یادگار جد و پدر و برادرانم! چرا با جان خود بازی می‌کنی و می‌خواهی جان خود را از دست بدهی؟» گفتم: چگونه با جان خود بازی نکنم و خود را از دست ندهم، در حالی که مشاهده می‌کنم مولایم، برادرانم، عموهایم، پسر عموهایم، و همه اعضای خانواده‌ام! در این بیابان به خاک و خون آغشته‌اند و بدن‌های آن‌ها برهنه و عریان روی زمین افتاده است و کسی آن‌ها راکفن نمی‌کند و به فکر دفن آن‌ها نیست.»

زینب کبری (علیهاالسّلام) به خوبی می‌دانست که بعد از سیدالشهدا (ع) امام سجاد (ع) است که وظیفه امامت امت و بار سنگین ولایت بر دوش اوست، پس باید زنده بماند تا زمین از حجت الهی خالی نماند.

شام غریبان در دیگر کشورها

در کربلا این شب را «لیلة الوحشة» (شب وحشت) نیز می‌نامند. در این شب با ذکر مصائب کودکان و اسرا، برای نشان‌دادن اندوه شمع روشن می‌کنند. در پاکستان نیز در این شب، عزاداری را بعد از غروب آفتاب انجام می‌دهند و در این مجلس سوگواری، از روشنایی و فرش استفادہ نمی‌کنند.